“Işıklar sönmeden önce nerede durduğunu unutma. Çünkü ışıklar söndüğünde sahneden inmen için kimse sana yol göstermeyecek.” Apollo 15 ekibinden astronot Dave Scott.
Bu cümle sabahın erken saatlerinde keyifle okuduğum bir yazıdan alıntıdır. Sevgili Tuğçe Esener’in Ay Çarpması adlı güzel çalışmasını okuduğumda, pek çok anı hücum ediverdi gözümün önüne. Cumartesi akşamı durumu ağırlaştığı için bizi oldukça korkutan babacığım geldi aklıma. Philips’te bakım bölümü müdürü olarak görev yaptığı yıllardı. Evinde televizyon olan ayrıcalıklı çocuklardan biriydim. Ama aldığımız terbiye gereği kimseye söylemezdim. Hem aslında yayın saatleri kısıtlı, demir perde ülkesi yayını tadında programların da pek anlatılacak bir şeyi yoktu ya. Aya ayak basma olayı naklen yayınlanacak denince hepimizi müthiş bir heyecan sarmıştı. Babam da izin almış, evde bizlerle beraber izlemek için gelmişti. Gözleri parlıyordu “bu günden sonra dünya artık eskisi gibi olmayacak” demişti heyecanla. Kendi de yeni yerler keşfetmeye bayılan bir denizci olan bu coşkulu adam, şimdilerde gözlerinin feri sönmüş, kemiklerinin üzerinde neredeyse et kalmamış, minicik birine dönüştü. Tam da Dave Scott’ın anlatmaya çalıştığı gibi, o da sahneden inince şaşkına dönen ve yalnızlığıyla başa çıkmayı beceremeyince kendini bir odaya hapsedip, televizyon karşısında kireçlenen bir emekli. O kadar uğraştım, “haydi gel yürüyüşe gidelim, haydi sinema, bak müthiş bir caz dinletisi var” oralı olmadı. Kız kardeşim ve erkek kardeşimin yanına deniz kenarında dinlenmeye gitti farklı zamanlarda. Yaşları daha küçük olan torunlarla eğlenir hayata bağlanır diye düşündük ama olmadı. O yine bir koltuk köşesinde televizyona kilitlenen bakışlarla oturdu. Hayata küstü ve kendini yatalaklığa teslim etti.
Erkeklerin; aktif olmasa da iş hayatları süresince bir kaç hobi edinmesi gerekli. Böylelikle emekli olduklarında sudan çıkmış balığa dönmek yerine, kendilerini hayata bağlayacak amaçları olabilir. Örneği çok var, ikinci bir hayat yaratabilenler var biliyorum. Keşke babam da, etrafındaki hayranların kalıcı olmadığını anlayabilseydi ve kendine bir kaç uğraş edinseydi. Yedi denizi gezip, her ülkede kendine hayran birilerini bırakınca, hayat hep böyle geçecek sandı herhalde. Paylaşabileceği bir çok bilgi, anı ve beceri varken bir köşede oturmayı seçtiği için birey olarak ona çok kızıyorum, ama evladı olarak da üzülmekten başka bir şey yapamıyorum. Hem büyük teyzem, hem doktor olan eniştem hem de babamda gözlemlediğim, “emeklilik sonrası çöküş” aşaması beni çok ürküttüğü için neler yaparım diye çok araştırdım. Uzun yıllar önce keyifle yaptığım yağlı boya resime geri dönebilirim, ders vermeye devam edebilirim gibi alternatifleri çoğaltmaya çalışırken, aslında en önemli şeyin sosyal hayattan kopmamak olduğunu gördüm. Ben de kendimi hayata bağlıyorum kendimce. Bilgisayarım en büyük yardımcım. Okuyorum, araştırıyorum, becerebildiğim kadarıyla yazıyorum. Bir çok platformda aktif katılımcıyım. Sanal dünyadaki aktivitemin yanında, gerçek dünyada takip edebildiğim etkinlik sayısı, ne yazık ki emekli maaşımın sınırlarını zorladığı için pek az. Ama kendimi yenileyebileceğim, geliştirebileceğim ve birileriyle paylaşabileceğim ücretsiz etkinlikleri kaçırmamaya çalışıyorum. Bulduğum her fırsatta yürüyorum, sokakta gördüğüm insanlara gülümsüyorum, çocukları seviyorum, sokak hayvanlarıyla oynuyorum, özetle hayata bağlanıyorum. Sağlığım ve şartlar el verdiğince aktif yaşamaya da devam etmeye çalışacağım.
Sahne ışıkları, iş hayatı anlamında 2005’te söndü benim için. Şanslıydım ki, bana yol gösteren ve destek olan dostlarım sayesinde tökezlemeye ramak kala toparlandım. Ayakta kalabilmek için; bazılarının dudak büktüğü çocuk bakmak, ders vermek, market aktivitelerini denetlemek, gizli müşteri olmak gibi işlerle hayata bağlandım. Sinir sistemimi yoracak, iktidar hırsıyla yanıp tutuşan insanlarla bir arada olunacak işlerden özellikle kaçınıyorum. Önce huzur, sonra para kazanmak. Paranın önemini asla inkar etmem, her şeyin başı o (sağlık diyenlerinize, para yoksa sağlık da yok diyebilir ve hatta kanıtlayabilirim).
Yine ruh halim gibi karmakarışık bir yazı, idare edin, bir süre daha böyle 🙂
Moran’a veda, Philips’e merhaba…
Yıllar akıp gitmiş Moran’daki çalışma hayatıma “bir daha reklamcılık yapmak mı, tövbe” diyerek nokta koyup, bir süre aylaklık yapmaya karar vermiştim. Ne mümkün, siz plan yapın kader kahkahalarla gülsün. Kitabımı alıp deniz kenarında oturup okuma hayallerim, babamın eski iş arkadaşlarından birinden gelen telefonla uçup gidiverdi. “Maliyet Muhasebesi” bölümüne yardımcı bir eleman aranıyor konulu sohbetin başımı yakacağını anlamıştım ama ne boyutta olacağını kestirememiştim. Bir kaç gün sonra Philips fabrikasının (şimdi yerinde yeller bile esemiyor çünkü Metrocity var) en üst katında merdivenleri çıkar çıkmaz hemen karşıma gelen geniş, aydınlık ve bitkilerle dolu bir odada Adnan Bey ile görüşmeye gittim. Burnu havada Prenses Sara, “benim burada ne işim var” dercesine huzursuz bir şekilde sandalyenin ucuna oturup, güleryüzle kendisine nasıl bir kariyer planı çizmeyi düşündüğünü soran cin bakışlı adama “aslında ben burada çalışmayı pek de düşünmüyorum” deyivermişti benim yerime. Uzunca bir sohbetten sonra, maaşın cazibesi ile, kısa bir süre denemeye karar vermiş olarak kapıdan çıkıyordum. Bu “maliyet muhasebesi de ne ola ki” diye kendi kendime söylenerek bir kaç gün sonra işe başladım. İlk gün izlenimim yaş ortalaması 45 olan bir bölümde 22 yaşında bir hiperaktif ne halt eder acaba idi. Allahtan bir kaç gün sonra, o sıralarda Almanya’daki ailesine ziyarete gitmiş olan sevgili dost Erdoğan Demir ve aile büyüğü birinin hastalığı nedeniyle izin kullanan, daha sonra Adnan Bey’in yerine muhasebe müdürümüz olacak olan sevgili Işık Cin ortaya çıktılar. Ama asıl eğlence sevgili Jale Polat’ın işe alınmasıyla başladı. Maliyet muhasebesi kavramı zaten zor, bir de üstüne Hollanda usulü Philips tarzı maliyet muhasebesi çal çal oyna bir sistemdi. Doğruya doğru rakamlardan nefret eden ben, her günü rakamlarla geçirmeye başlamıştım. Günler geçtikçe yaşı bizden büyük iş arkadaşlarımın aslında hınzır ve esprili yetişkinler olduğunu gördükçe işimi de daha keyifle yapmaya başlamıştım. Philips fabrikası o günlerde renkli televizyon yapımıyla piyasa lideriydi, henüz Sabancı ortaklığı ufukta değildi. Fabrikayı gezmek, bölümleri tanımak uzun zaman sürmedi. Hemen her bölümden keyifli dostlar edinmiştim. Gümüşsuyu’nda bulunan Genel Müdürlük, İzmit’te bulunan ampul bölümleriyle koordineli çalışıyorduk. Maliyet Muhasebesi ve resmi Muhasebe ekipleri arasında tatlı bir çekişme vardı. Bu çekişme öğle tatillerinde düzenlenen pis yedili turnuvalarında daha çok ortaya çıkıyordu. Bir süre sonra işleri abartıp Avrupa Kupası maçlarının TV den yayınlandığı günler gol toto oynamaya başlamıştık. Acemi şansım tutuyor ve sırt numarası 18, 15, 22 olan oyuncular ilk golü atıyor ben kasadaki tüm parayı alıyordum. Reklam ajansının renkliliğine karşın durağan, ama maddi yönden de bir o kadar rahat günler geçiriyordum. Memurlar sendikalı olamıyordu fakat sendikalılara tanınan yasal haklar, bizlere de aynen uygulanıyordu. Bu nedenle ay sonlarında yapılan depo sayımları, zul geleceğine keşke her pazar olsa diyorduk, çünkü saat ücretinin 4 katını mesai ücreti olarak almak pek hoş bir duyguydu. Tabii içimdeki uslanmaz reklamcı rahat durmuyor, Rasin Baba’yı arayıp gazete, TRT tarifelerindeki ve protokol listelerindeki değişiklikleri mutlaka benimle paylaşmasını istiyordum, ne işime yarayacaksa derken, ileriki yıllarda tekrar sektöre döndüğümde kendimi güncellemem hiç de zor olmamıştı. Hollanda’daki ana firma, yılda iki kez hesapların tarafsız bir firma tarafından denetlenmesini isterdi. Arthur Andersen adını ilk kez o zaman duymuş, “audit” yapan kişiler neye benzer ve ne iş yapar o zaman öğrenmiştim. Daha sonraki yıllarda, devletin ve özel sektörün en önemli konumlarına gelen Şaban Erdikler, Bülent Şenver gibi islmlerle birlikte çalışmak çok keyifli idi. Hollanda muhasebesini anlamaya çalışırlarken takıldıkça, onları izlemek haince bir keyif verirdi hepimize.
Moran yılları
1975 yılının 15 eylül günü adım attığım, 33 yıllık iş hayatımın başlangıç noktası. “Format atmak” cümlesi insanlar için de kullanılsaydı ilk formatım Moran’da atıldı derdim. Orada tanıdığım, birlikte çalışma şansı bulduğum ne çok kahraman vardı. Her birinin ayrı ayrı etkileri ve katkıları oldu bana. Yıllar içinde gelişen çalışma disiplinimin temellerinde rahmetli Aydın Arakon’un, rahmetli Ali Pasiner’in, sevgili Brian Sanderson’un, sevgili Lotte Spichiger’in tartışılmaz katkıları vardır. Reklam ajanslarında, diğer iş yerlerine göre çok daha hoşgörülü ve rahat bir ortam vardır. Bu keyfi sulandırmadan nasıl verimli kılınır, hep onlardan aldığım derslerle öğrendim. Türkçeyi doğru konuşmak ve yazmak konusundaki takıntım, biraz da metin yazarlarımız sevgili Nur Ander’den, sevgili Ayla Seyhan’dan alışkanlıktır. Müşteri ilişklerindeki ince çizgileri, olurları olmazları, sevgili Edna Veissid ve 9 Haziran 1981’de Cenevre’de konsoloslukta çalışırken hain bir suikastle şehit edilen, rahmetli Mehmet Yerguz’dan öğrendim. Ajans içindeki çılgın trafiğin denetlenmesi, kazalar olmadan işlerin çıkarılabilmesi konusundaki başarılarımda ise sevgili Sema Yegül ve sevgili Sevinç Korutürk’ün büyük katkısı vardır. Bütçe hazırlamak, medya planı yapmak, TRT ile ilişkiler, yapılan hizmetleri faturalamak gibi can alıcı incelikleri ise rahmetli Rasin Baba(Yenen) ve sevgili Işık Akan ağabeyden öğrendim. Teoman Şakar ve İnci Hanım araştırma nedir, neden mecra takibi yapılmalıdır ve neden bir ajans için bu çalışmalar önemlidiri anlamama yardımcı oldular. Tabii fotoğrafçılığa merak sarmama neden olanlar da Galip ve Şükran çiftidir.
Moran’dan ayrıldığımda bana hata ettiğimi söyledi yakınlarım. Ama ben Moran’daki eğitimimi tamamladığımı düşünüyordum, hem de terör olayları nedeniyle kesintiye uğrayan üniversite hayatımı sürdürmek istiyordum. “İnsanoğlu plan yapar kader kahkahalarla güler” derler. Ne kadar doğru. Tam bu arada, babamın daha önce görev yaptığı Philips fabrikasında, Hollanda sistemiyle maliyet muhasebesi konusunda yetiştirecekleri genç birini arıyorlardı. Anne ve babama göre, reklamcılık vakti saati belli olmayan bir iş olduğundan “doğru dürüst” bir meslek edinmem konusundaki israrlarını kırmadım ve görüşmeye gittim. Görüşmem bittiğinde, başka neler yapabilirimi keşfetmek istediğime karar vermiştim. Bu da daha sonraki bir yazının konusu olsun…